lpw,ghj

افزایش قابلیت ماندگاری محصولات کشاورزی و بهره ­گیری از زائدات حاصل از فرآوری آنها

معرفی برنامه

رسالت اصلی وزارت جهادکشاورزی، تأمین استقلال و امنیت غذایی کشور است. دستیابی به این رسالت مهم، از طریق توجه به افزایش سطح تولیدات کشاورزی و حراست از محصول تولیدشده از مزرعه تا سفره امکان­پذیر است. این واقعیت که "از مجموع حدود 120 میلیون تن تولیدات کشاورزی کشور، بیش از 20 میلیون تن آن در مراحل مختلف برداشت (صید یا کشتار) تا مصرف درگیر ضایعات کمی یا کیفی شده و عملاً نقشی در افزایش امنیت غذایی ایفاء نمی‌کند" بیانگر این حقیقت است که تلاش برای تحقق برنامه "جهش تولید" در بخش کشاورزی، بدون توجه دوچندان به موضوع ضایعات محصولات کشاورزی نه تنها به افزایش امنیت غذایی منجر نخواهد شد، بلکه می‌تواند ما را با جهش در میزان ضایعات محصولات کشاورزی مواجه و عملاً از هدف اصلی دورتر کند. بر این اساس، لازمة دستیابی به اهداف تعیین شده در برنامه "جهش تولید" در بخش کشاورزی، افزایش توانایی حفظ و نگهداری محصولات تولیدی همگام با افزایش میزان تولیدات است. بدیهی است، نیاز اخیر تنها با برنامه‌ریزی و ترسیم یک نقشه راه دقیق و کاربردی برای اصلاح زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم­افزاری مراحل پس از برداشت محصولات کشاورزی برآورده خواهد شد. به بیان دیگر، تحقق برنامه­ های امنیت غذایی و جهش تولید تنها از طریق افزایش تولید میسر نیست، بلکه در این راه، کاهش ضایعات و فرآوری محصولات کشاورزی نیز به توجه ویژه­ای نیاز دارد. توجه به کاهش ضایعات محصولات کشاورزی باید به عنوان یکی از اصول در راستای دستیابی به ارزش افزودة بیشتر و تأمین امنیت غذایی در سیاست­های کلان بخش کشاورزی وارد شود. بررسی­های مقدماتی نشان می­دهند که قسمت عمدة ضایعات محصولات کشاورزی در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، مربوط به مراحل برداشت و پس از برداشت است. آمار دقیقی در مورد میزان ضایعات محصولات زراعی، باغی و نیز آمار و اطلاعات متقن و واقعی از ضایعات آبزیان و دام و طیور در کشور وجود ندارد و در این خصوص مطالعات کمی در داخل کشور صورت گرفته است. برای حرکت در مسیر کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، شناخت، گردآوری اطلاعات مستند و مبتنی بر اصول علمی و فنی و سپس تحلیل درست آنها برای رفع اشکالات زیرساختی و تکنیکی موجود امری اجتناب‌ناپذیر است. متأسفانه در این خصوص با ضعف جدی روبرو هستیم.

• برنامه "کاهش افزایش قابلیت ماندگاری محصولات کشاورزی و بهره­ گیری از زائدات حاصل از فرآوری آنها " دربرگیرندة سه محور اصلی با عناوین زیر است که قرار است برای تعدادی محصول مهم و استراتژیک که ضایعات بیشتری دارند، و محصولات منتخب در اجرای برنامه الگوی کشت محصولات زراعی و باغی به مرحله اجراء درآید:

1. سنجش میزان ضایعات محصولات اساسی کشاورزی و تعیین نقاط بحرانی ایجاد آن در مراحل پس از برداشت (صید یا کشتار).
2. پژوهش در زمینه کاهش ضایعات محصولات اساسی کشاورزی در مراحل پس از برداشت (صید یا کشتار). 
3. پژوهش در زمینه استفاده از زائدات، ضایعات و پسماندهای تولیدات کشاورزی و تبدیل آن‌ها به فرآورده‌های قابل مصرف و با ارزش افزوده بیشتر.

• با عنایت به محورهای تعریف شده، این برنامه در قالب طرح­های ملی با عناوین زیر و به تفکیک محصولات منتخب به مرحله اجراء درخواهد آمد:

1. سنجش مقدار ضایعات و تعیین نقاط بحرانی ایجاد آن در چرخه برداشت تا مصرف.
2. اصلاح فرآیندهای آماده‌سازی مقدماتی محصولات کشاورزی برای نگهداری.
3. اصلاح روش‌های بسته‌بندی محصولات کشاورزی.
4. بهسازی شرایط حمل و نقل محصولات کشاورزی.
5. بهسازی شرایط نگهداری و انبارداری فنی محصولات کشاورزی.
6. اصلاح روش‌های فرآوری و تبدیل محصولات کشاورزی.
7. معرفی روش‌های بازگرداندن زائدات و ضایعات محصولات کشاورزی به چرخة مصرف مستقیم یا غیر مستقیم.
8. کاهش ضایعات و بهره ­گیری از زائدات در حوزه شیلات و آبزیان.
9. کاهش ضایعات و بهره ­گیری از زائدات در حوزه دام و طیور.
10. بررسی امکان فنی و اقتصادی و بومی­ سازی تولید محصولات سلولزی مختلف از زائدات محصولات کشاورزی.
11. شناسایی عوامل مؤثر در به‌کارگیری راهکارهای مناسب مدیریت ضایعات در بخش کشاورزی توسط بهره­ برداران.
12. شناسایی عوامل مؤثر بر به‌کارگیری راهکارهای مناسب مدیریت زائدات بخش کشاورزی توسط بهره ­برداران.

اهداف کمی

• تعیین میزان دقیق ضایعات برخی محصولات اساسی کشاورزی (محصولات زراعی، باغی، شیلات و آبزیان، دام و طیور) و شناسایی نقاط بحرانی ایجاد آن در مراحل مختلف برداشت و پس از برداشت.
• تعیین ارزش اقتصادی ضایعات و دور ریز محصولات مورد مطالعه در هر یک از حلقه­ های زنجیره تولید تا مصرف.
• تعیین حلقه­ هایی که تمرکز بر کاهش ضایعات در آن نقاط، کمترین هزینه اقتصادی را به همراه خواهند داشت.
•  برآورد حداقل ضایعات و دور ریز قابل قبول در طول زنجیره تولید تا مصرف برای محصولات مورد مطالعه.
• ارائه راهکارها و دانش فنی/ فناوری­ها برای کاهش مقدار ضایعات محصولات کشاورزی در مراحل مختلف برداشت و پس از برداشت.  
• ارائه راهکارهای مناسب برای به‌کارگیری زائدات، ضایعات و پسماندهای تولیدات کشاورزی و تبدیل آنها به فرآورده‌های قابل مصرف و با ارزش افزوده بیشتر.